JAC Board Solutions : Jharkhand Board TextBook Solutions for Class 12th, 11th, 10th, 9th, 8th, 7th, 6th

themoneytizer

      Jharkhand Board Class 8  Sanskrit  Notes | सदाचारः   

 JAC Board Solution For Class 8TH Sanskrit Chapter 8

                                                  सदाचारः

                                                    श्लोकार्थ

1. आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण लघ्वी पुरा वृद्धिमती च पश्चात् ।
दिनस्य पूर्वार्द्ध परार्द्ध भिन्ना छायैव मैत्री खलसज्जनानाम् ।।1।।
अर्थ:―
आरम्भ में लम्बी, क्षय होने पर छोटी, घटती हुई छाया दिन के पहले
और बाद की तरह मित्रता दुष्ट की और इसके विपरीत सज्जनों की होती है।

2. दानेन पाणिन तु कङ्कणेन स्नानेन शुद्धिर्न तु चन्दनेन ।
मानेन तृप्तिर्न तु भोजनेन ज्ञानेन मुक्तिर्न तु मण्डनेन ।।2।।
अर्थ ―
हाथ दान देने से शोभता है न कि कंगन पहनने से। शरीर स्नान
से शुद्ध होता है न कि चंदन का लेप लगाने से. तप्ति मान से होती है न कि
भोजन करने से, मुक्ति ज्ञान से होती है न कि मण्डन करने से।

3. गंगा पापं शशी तापं दैन्यं कल्पतरुस्तथा ।
पापं तापं च दैन्यं च हन्ति सज्जनसङ्गमः ।।3।।
अर्थ ―
गंगा पाप को शान्त करती है, चन्द्रमा ताप को शमन करता है
और दीनता कल्पतरू से दूर होती है। वैसे ही पाप, ताप और दीनता सज्जनों
की संगति से दूर होती है।

4. मनसा चिन्तितं कार्य वाचा नैव प्रकाशयेत् ।
मन्त्रवद् रक्षयेद् गूढं कार्ये चापि नियोजयेत्।।4।।
अर्थ―
मन में सोचा हुआ कार्य को वाणी के द्वारा प्रकट नहीं करना
चाहिए। गुप्त कार्य को मन्त्रवत् रखकर करना चाहिए।

5. अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः ।
चत्वारि तस्य वर्धन्ते आयुर्विद्यायशोबलम् ।।5।।
अर्थ―
'वृद्धों का अभिवादन करने से आयु, विद्या, बल ये चार
चीजों की वृद्धि होती है।

6. संसारकटुवृक्षस्य द्वे फले ह्यमृतोपमे ।
सुभाषितरसास्वादः सङ्गातिः सुजने जने ।।6।।
अर्थ―
 संसार रूपी कड़वे वृक्षों के दो फल हैं- अमृत और वाणी रूपी
स्वाद । ये दोनों सज्जनों की संगति में मिल जाते हैं।

                      अभ्यासः

प्रश्न 1 तथा 2 शब्दार्थ और उच्चारण है।
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत―
(क) पापं तापं दैन्यं च कः हन्तिः?
(ख) सज्जनानां मैत्री कीदृशीी भवति ?
(ग) खलानां मैत्री कीदृशी भवति ?
(घ) चत्वारि कस्य वर्धन्ते?
(ङ) किं न प्रकाशयेत् ?
उत्तर― (क) पापं तापं दैन्यं च सज्जनसङ्गमः हन्ति।
(ख) सज्जनानां मैत्री दिनस्य पूर्वार्द्ध परार्द्ध समः छायैव भवति।
(ग) खलानां मैत्री दिनस्य पूर्वार्द्ध परार्द्ध भिन्ना छायैव भवति।
(घ) चत्वारि अभिवादनशीलस्य वर्धन्ते।
(ङ) मनसा चिन्तितं कार्य वाचा नैव प्रकाशयेत्।

4. मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत―
कल्पतरुस्थता पाणिः रसास्वादः अभिवादनशीलस्य छायैव चिन्तितम् |
यथा― सुभाषितः रसास्वावःसङ्गतिः सुजने जने ।
(क) दानेन ............. न तु कङ्कणेन।
(ख) ................नित्यं वृद्धोपसेविनः।
(ग) गङ्गा पापं शशी तापं दैन्यं ..................
(घ) ....................मैत्री खल-सज्जनानाम् ।
(ङ) मनसा ...................कार्य वाचा नैव प्रकाशयेत् ।
उत्तर―(क) पाणिः
(ख) अभिवादनस्य
(ग) कल्पतरूस्तथा
(घ) छायैव
(ङ) चिन्तितम्

5. उचितम् श्लोकांशान् मेलयत्―
अ                                                   आ
(क) दानेन पाणिः                               आयुर्विद्यायशोबलम् ।
(ख) ज्ञानेन मुक्तिः                               न तु मण्डनेन।
(ग) आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण             न तु कङ्कणेन ।
(घ) चत्वारि तस्य वर्धन्ते                      दैन्यं कल्पतरुस्तथा।
(ङ) गङ्गा पापं शशी ताप                     लध्वी पुरा वृद्धिमति
                                                      च पश्चात् ।
उत्तर―(क) दानेन पाणि:                   ―   न तु कङ्कणेन
(ख) ज्ञानेन मुक्तिः                             ―  न तु मण्डनेन
(ग) आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण           ― लघ्वी पुरा वृद्धिमती
                                                         च पश्चात्
(घ) चत्वारि तस्य वर्धन्ते                    ― आयुर्विद्यायशोबलम्
(ङ) गङ्गा पापं शशी तापं                   ― दैन्यं कल्पतरूस्तथा

6. विपरीतपदानि चित्वा लिखत्―
पद                                    विपरीत पद
(क) शशी                          (क) अशुद्धिः
(ख) सज्जनः                       (ख) परार्द्धम्
(ग) गूढम्                          (ग) लघ्वी
(घ) शुद्धि:                         (घ) दुर्जनः
(ङ) पूर्वार्द्धम्                     (ङ) प्रकटम्
(च) गुर्वी                           (च) रविः
उत्तर― पद                    विपरीत पद
(क) शशी               ―  रविः
(ख) सज्जनः          ― दुर्जनः
(ग) गूढम्               ― प्रकटम्
(घ) शुद्धिः              ― अशुद्धिः
(ङ) पूर्वार्द्धम्           ― परार्द्धम्
(च) गुर्वी                 ― लध्वी

7. मञजूषातः पर्यायपदानि चित्वा लिखत―
दिवसस्य भागीरथी संतुष्टिः हस्तः सज्जने विचारितम्
उत्तर―(क) गङ्गा            ― भागीरथी
(ख) पाणिः                    ― हस्तः
(ग) तृप्तिः                      ― सन्तुष्टिः
(घ) सुजने                      ― सज्जने
(ङ) चिन्तितम्                 ― विचारितम्
(च) दिनस्य                      ― दिवसस्य

                                     ★★★

  FLIPKART

और नया पुराने

themoneytizer

inrdeal